Thực đơn dinh dưỡng cho người mắc bệnh tiểu đường

Dinh dưỡng cho người mắc bệnh tiểu đường đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát chỉ số đường huyết và hạn chế nguy cơ biến chứng. Chế độ ăn uống cần được điều chỉnh khoa học, cân đối giữa các nhóm chất như tinh bột, đạm, chất béo tốt và chất xơ, đồng thời đảm bảo phù hợp với tình trạng sức khỏe cụ thể của từng người. Thực đơn dinh dưỡng không nên mang tính áp đặt chung mà cần cá nhân hóa dựa trên độ tuổi, mức độ bệnh lý, lối sống và các bệnh lý kèm theo nếu có. Việc tuân thủ thực đơn hợp lý sẽ hỗ trợ hiệu quả trong điều trị và giúp người bệnh sống khỏe mạnh, ổn định lâu dài.

Trong bài viết dưới đây, các chuyên gia dinh dưỡng sẽ gợi ý những thực phẩm nào nên và không nên sử dụng trong khẩu phần ăn dinh dưỡng cho người mắc bệnh đái tháo đường. Bài viết được tham vấn chuyên môn bởi chuyên gia dinh dưỡng Nguyên Xuân Ninh.

Mục tiêu và nguyên tắc về dinh dưỡng cho người mắc bệnh tiểu dường

Mục tiêu 

Mục tiêu dinh dưỡng cho người mắc bệnh tiểu đường là giữ đường huyết ổn định sau ăn, ngăn ngừa biến chứng tim mạch, huyết áp cao và rối loạn mỡ máu. Chế độ ăn cần cân đối giữa tinh bột, chất béo lành mạnh, chất xơ và đạm, hạn chế muối và đường, đồng thời ăn đúng giờ, chia nhỏ bữa. Việc điều chỉnh khẩu phần cũng giúp người bệnh duy trì năng lượng, tránh hạ đường huyết và cải thiện sức khỏe toàn diện.

Nguyên tắc xây dựng thực đơn dinh dưỡng cho người bệnh tiểu đường

Nguyên tắc xây dựng thực đơn theo chế độ dinh dưỡng cho người tiểu đường đặt sự chú trọng vào cung cấp đủ dinh dưỡng từ các thành phần khác nhau. Trong việc ổn định lượng tinh bột, người bệnh nên giảm tiêu thụ tinh bột và ưu tiên lựa chọn thực phẩm có chỉ số đường huyết thấp, đồng thời chú ý đến nhiều chất xơ. Việc phối hợp giữa thực phẩm có chỉ số đường huyết thấp hoặc rất thấp là quan trọng, với chỉ số đường huyết thấp dưới 55% và rất thấp dưới 40%.

Về chất đạm, người mắc tiểu đường cần duy trì lượng 1 – 1,5g/kg trọng lượng cơ thể mỗi ngày, với điều kiện là không có vấn đề về chức năng thận. Trong khi đó, chất béo nên đến từ các nguồn acid béo không no như dầu mè, dầu oliu, dầu lạc và mỡ cá.

Chất xơ cũng đóng vai trò quan trọng trong chế độ dinh dưỡng cho người mắc bệnh đái đường và nên được tăng cường trong khẩu phần ăn. Các thực phẩm giàu chất xơ như cần tây, cà tím, su hào, các loại cải, măng tây, mồng tơi, rau ngót và súp lơ xanh có thể là những lựa chọn hữu ích để đảm bảo cân đối dinh dưỡng và hỗ trợ quản lý đường huyết.

Tháp dinh dưỡng cho người mắc bệnh tiểu đường 

Tiến sĩ Nguyễn Thị Thu Trang, Chuyên gia dinh dưỡng, Bệnh viện Vinmec Central Park: “Chế độ ăn uống đóng vai trò then chốt trong việc kiểm soát đường huyết ở người tiểu đường. Lựa chọn thực phẩm phù hợp có thể giúp cải thiện đáng kể sức khỏe và chất lượng cuộc sống cho người bệnh.”

Tháp dinh dưỡng dành cho người mắc bệnh tiểu đường được thiết kế theo hình kim tự tháp với 4 tầng, sắp xếp theo mức độ ưu tiên từ đáy lên đỉnh – từ nhóm thực phẩm cần bổ sung thường xuyên đến những loại nên hạn chế tối đa trong khẩu phần ăn. Một số lưu ý về các nhóm thực phẩm chứa các chất dinh dưỡng cho người tiểu đường bao gồm:

Nhóm 1: Nhóm tinh bột, ngũ cốc, các chất giàu đường bột

Trên thực tế, người bệnh đái tháo đường không nhất thiết cắt bỏ hoàn toàn lượng tinh bột và đường khỏi khẩu phần ăn. Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng nhiều loại ngũ cốc nguyên hạt như lúa mì, lúa mạch, yến mạch… có thể giảm nguy cơ mắc bệnh tim và đột quỵ. Chúng giàu chất xơ, khoáng chất và vitamin hơn so với ngũ cốc tinh chế, không gây tăng đường huyết đột ngột.

Để tối ưu chế độ dinh dưỡng cho người mắc bệnh tiểu đường, hãy dùng ngũ cốc vào bữa sáng hoặc bữa phụ thay vì trong bữa chính để tránh tăng đường huyết. Chọn ngũ cốc nguyên hạt/nguyên cám, ít chế biến và không chứa đường bổ sung để đảm bảo dưỡng chất tốt nhất.

Nhóm 2: Nhóm chất xơ và rau

Chất xơ là một phần quan trọng của chế độ ăn dinh dưỡng cho người mắc bệnh tiểu đường. Nó không làm tăng đường huyết, làm chậm quá trình tiêu hóa thức ăn, hỗ trợ cảm giác no sau bữa ăn. Rau củ và ngũ cốc nguyên hạt là nguồn chất xơ tự nhiên mà người bệnh có thể bổ sung vào chế độ ăn hàng ngày.

Rau củ là nguồn thực phẩm giàu chất xơ và ít carbohydrate, giúp kiểm soát đường huyết và duy trì sự ổn định cơ địa. Khi tích hợp rau củ vào khẩu phần dinh dưỡng hàng ngày, nên ưu tiên chọn những loại có giá trị dinh dưỡng cao và ít ảnh hưởng đến mức đường huyết. Cần tây (hàm lượng chất xơ cao và ít carbohydrate) và cà rốt (giàu chất xơ, vitamin và khoáng chất, tăng cường sức khỏe tim mạch và hệ tiêu hóa) là hai sự lựa chọn tốt. Ngoài ra còn có bông cải xanh, củ cải, bắp cải, đậu hà lan, và bơ… là những nguồn chất xơ phong phú nên có trong thực đơn.

Bên cạnh rau củ, bổ sung trái cây trong chế độ ăn uống hàng ngày cũng hỗ trợ duy trì sức khỏe và điều trị bệnh tiểu đường bao gồm quả bơ, quả ô liu, quả múi như bưởi, cam, quýt, và quả mọng như dâu tây, mâm xôi. Những trái cây có chỉ số đường huyết thấp như ổi, lê, táo, cherry cũng là sự lựa chọn tốt để duy trì đường huyết ổn định.

Nhóm 3: Nhóm protein, đạm, vitamin 

Dinh dưỡng cho người mắc bệnh tiểu đường không thể thiếu nhóm thực phẩm giàu protein như thịt nạc, cá, trứng và đậu phụ. Nhóm này cung cấp đạm, sắt và vitamin thiết yếu, giúp duy trì thể trạng và ổn định đường huyết. Tuy nhiên, cần ưu tiên các nguồn đạm ít béo như ức gà bỏ da, cá, hoặc đạm thực vật như đậu hũ, sữa đậu nành không đường.

Protein giúp kéo dài cảm giác no, hỗ trợ kiểm soát lượng thực phẩm nạp vào, đồng thời ổn định đường huyết hiệu quả. Việc lựa chọn đa dạng nguồn đạm giúp cung cấp đầy đủ axit amin mà không làm tăng lượng đường trong máu. Do đó, người bệnh cần chú ý chọn lựa kỹ lưỡng, cân đối khẩu phần để tối ưu lợi ích dinh dưỡng mà vẫn kiểm soát tốt bệnh lý.

Nhóm 4: Nhóm chất béo tốt 

Các chất béo lành mạnh là nguồn cung cấp năng lượng và dưỡng chất có tác dụng chống viêm, chống oxy hóa, điều chỉnh sự trao đổi chất và tương tác của cơ thể với insulin, từ đó ổn định đường huyết. Một số thực phẩm giàu chất béo lành mạnh cho người mắc bệnh tiểu đường bao gồm dầu oliu, dầu hạt lanh, dầu đậu nành, bơ, cá hồi…

Nguyên tắc đo lường chuẩn hóa cho người bệnh tiểu đường

Một chế độ dinh dưỡng phù hợp sẽ giúp giảm các tình trạng bệnh tốt hơn. Vì vậy, khi xây dựng thực đơn cho người mắc bệnh tiểu đường cần tuân theo các nguyên tắc sau:

• Cung cấp đủ năng lượng phù hợp với độ tuổi, giới tính và hoạt động thể chất.
• Cân bằng dinh dưỡng với protein, chất béo, carbohydrate, vitamin và khoáng chất.
• Ưu tiên thực phẩm có chỉ số đường huyết (GI) thấp để kiểm soát đường huyết.
• Hạn chế thực phẩm chế biến, đồ ngọt và nước ngọt.
• Phân chia ăn thành 5-6 bữa nhỏ mỗi ngày.
• Uống đủ nước hàng ngày, khoảng 2 lít.

Xây dựng thực đơn dựa trên nguyên tắc cân đối calo và dinh dưỡng, tạo sự phong phú trong bữa ăn hàng ngày. Nguyên tắc lên thực đơn dinh dưỡng cho người mắc bệnh tiểu đường phổ biến là nguyên tắc ¼.

Nguyên tắc 1/4 (đĩa thức ăn = 25cm)

Nguyên tắc 1/4 là một cách đơn giản để đo lường lượng thực phẩm cần thiết cho mỗi bữa ăn. Theo nguyên tắc này, một đĩa thức ăn có kích thước 25cm nên được chia thành 4 phần bằng nhau, mỗi phần tương ứng với một nhóm thực phẩm chính.

• Nhóm ngũ cốc: Chiếm 1/4 đĩa, tương đương với khoảng 100g ngũ cốc nguyên hạt như gạo lứt, yến mạch, quinoa…
• Nhóm rau: Chiếm 1/2 đĩa, tương đương với khoảng 200g rau xanh, củ quả.
• Nhóm protein: Chiếm 1/4 đĩa, tương đương với khoảng 100g thịt, cá, trứng, đậu phụ…
• Nhóm chất béo lành mạnh: Chiếm 1/8 đĩa, tương đương với khoảng 1 muỗng canh dầu ô liu, dầu hạt cải…

Thiết lập mức năng lượng tùy theo cá nhân

Tỷ lệ thành phần dinh dưỡng cho người mắc bệnh tiểu đường so với tổng năng lượng được chuyên gia khuyến nghị là:

• Carbohydrate: 45-65% tổng năng lượng, nên chọn thực phẩm giàu chất xơ và có chỉ số GI thấp.
• Protein: 15-20% tổng năng lượng, ưu tiên thực phẩm giàu protein nạc.
• Chất béo: 20-30% tổng năng lượng, chọn chất béo tốt như dầu ô liu, dầu dừa, quả bơ, và cá béo.

Mức năng lượng cần thiết cho mỗi người phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm tuổi tác, giới tính, mức độ hoạt động thể chất… Để xác định mức năng lượng cần thiết cho bản thân, bạn có thể tham khảo công thức sau:

• Năng lượng (kcal) = 66,2 + (13,7 * Cân nặng (kg)) + (5 * Chiều cao (cm)) – (6,8 * Tuổi (năm))

Ví dụ: Một người phụ nữ 25 tuổi, nặng 50kg, cao 160cm và có mức độ hoạt động thể chất trung bình thì mức năng lượng cần thiết của người này là:

• Năng lượng (kcal) = 66,2 + (13,7 * 50) + (5 * 160) – (6,8 * 25) = 1921 kcal

Tính toán năng lượng

Để tính toán năng lượng của một món ăn, bạn có thể sử dụng bảng tính năng lượng của các loại thực phẩm. Bảng tính năng lượng thường được cung cấp trên các trang web hoặc ứng dụng dinh dưỡng.

Ví dụ: Một bát cơm gạo lứt 100g có chứa khoảng 130kcal. Một bát yến mạch 100g có chứa khoảng 350kcal. Một quả chuối 100g có chứa khoảng 90kcal. Như vậy, một bát yến mạch với trái cây và hạt có chứa khoảng 570 kcal.

Danh sách thực phẩm tốt cho người mắc bệnh tiểu đường

Chế độ ăn dành cho người tiểu đường cần linh hoạt, cân đối giữa năng lượng và dưỡng chất để hỗ trợ kiểm soát đường huyết mà vẫn đảm bảo ngon miệng. Dưới đây là một số thực phẩm nên được ưu tiên:

• Rau xanh tươi: Đây là nguồn giàu chất xơ, vitamin và khoáng chất thiết yếu, lại ít calo. Nên chọn rau tươi, chưa qua chế biến để tránh nạp thêm muối hoặc chất bảo quản có hại. Các loại rau màu đậm như cải bó xôi, súp lơ xanh rất được khuyến khích.
• Ngũ cốc nguyên cám: Bao gồm yến mạch, gạo lứt, bánh mì nguyên hạt… giàu chất xơ và chất béo không bão hòa có lợi cho tim mạch. Chúng hỗ trợ ổn định đường huyết và làm giảm đề kháng insulin.
• Cá giàu chất béo tốt: Các loại như cá hồi, cá trích, cá thu là nguồn cung cấp omega-3 và protein chất lượng cao. Ăn cá thường xuyên giúp cải thiện chỉ số mỡ máu và hỗ trợ kiểm soát đường trong máu.
• Các loại đậu: Đậu lăng, đậu đen, đậu xanh chứa nhiều chất xơ và protein thực vật. Ăn đậu giúp no lâu, hạn chế tăng đường huyết sau ăn, rất phù hợp với người tiểu đường.
• Trái cây ít ngọt: Mặc dù có chứa đường tự nhiên, nhưng trái cây như bưởi, bơ, đu đủ hay dưa hấu lại giàu chất chống oxy hóa và vitamin, hỗ trợ bảo vệ hệ thần kinh và tim mạch. Ưu tiên ăn cả trái thay vì ép nước để giữ nguyên chất xơ.

Thực phẩm hạn chế người bệnh tiểu đường không nên ăn

Có một số thực phẩm mà người mắc bệnh đái tháo đường nên hạn chế hoặc tránh hoàn toàn để duy trì sức khỏe và kiểm soát đường huyết hiệu quả. Cụ thể:

• Người bệnh nên kiêng rượu bia, nước ngọt có gas, vì các loại này dễ gây hạ đường huyết hoặc làm tổn thương thần kinh, nhất là khi đang dùng insulin.
• Giảm muối và chất béo xấu là ưu tiên hàng đầu. Nên thay muối thường bằng gia vị tự nhiên hoặc muối ít natri, đồng thời hạn chế chất béo bão hòa, ưu tiên nguồn chất béo tốt như omega-3 từ cá.
• Hạn chế thực phẩm chứa nhiều đường và glucid cao như bánh kẹo, nước ngọt, trái cây khô. Ưu tiên nhóm thực phẩm có dưới 5% glucid để kiểm soát đường huyết tốt hơn.
• Cần khám định kỳ để bác sĩ theo dõi tình trạng sức khỏe và điều chỉnh kịp thời chế độ ăn hoặc thuốc khi cần thiết.

Gợi ý thực đơn dinh dưỡng cho người mắc bệnh tiểu đường 

Những thực đơn mẫu sẽ giúp người bệnh có thể đa dạng các nhóm thực phẩm mà không phải suy nghĩ nhiều. Tham khảo ngay 1 trong những thực đơn mẫu được nghiên cứu riêng cho bệnh nhân tiểu đường sau đây:

Thực đơn số 1

• Bữa sáng: Yến mạch nấu sữa hoặc phở gà, kèm theo một quả trứng luộc và hoa quả.
• Bữa phụ sáng: Sữa chua Hy Lạp kết hợp với trái cây hoặc bánh quy ít đường.
• Bữa trưa: 1 bát cơm kèm canh bí đỏ nấu thịt, đậu phụ cùng hoa quả.
• Bữa phụ chiều: Bánh mì nguyên cám hoặc bánh quy ít đường, ăn kèm bơ và dưa chuột.
• Bữa tối: Thịt bò xào bông cải xanh hoặc thịt kho, kèm salad rau củ, cơm gạo lứt hoặc 1 bát cơm, cùng hoa quả.

Thực đơn số 2

• Bữa sáng: Bánh mì nguyên cám với trứng ốp la, cà chua và rau bina hoặc bánh cuốn kèm hoa quả.
• Bữa phụ sáng: Sữa chua ít hoặc không đường.
• Bữa trưa: Gà xào sả ớt hoặc 1 bát cơm, canh bí đỏ nấu tôm, cùng cơm gạo lứt hoặc canh cá hồi nấu măng chua, rau muống luộc, thịt gà kho và hoa quả.
• Bữa phụ chiều: Trái cây hoặc sữa chua ít đường.
• Bữa tối: Cá hấp hoặc 1 bát cơm, rau luộc, cùng canh cải xoong nấu tôm, dưa cải, thịt luộc.

Thực đơn số 3

• Bữa sáng: Phở gà hoặc bún thang.
• Bữa phụ sáng: Sữa chua Hy Lạp kèm trái cây hoặc bánh flan.
• Bữa trưa: Tôm rang thịt ba chỉ hoặc 1 bát cơm, canh rau cải luộc, cùng cơm gạo lứt hoặc canh cua rau cải, trứng cuộn..
• Bữa phụ chiều: Bánh quy ít đường hoặc bánh flan.
• Bữa tối: Cá lóc kho tộ hoặc 1 bát cơm, rau muống xào tỏi, cùng salad rau càng cua, gà nấu nấm và hoa quả.

Thực đơn số 4

• Bữa sáng: Yến mạch nấu sữa hoặc cháo đậu đỏ, kèm 1 quả trứng luộc.
• Bữa phụ sáng: Sữa hạt.
• Bữa trưa: Gà kho sả ớt hoặc phở cuốn, canh bí đỏ nấu tôm, cơm gạo lứt hoặc phở cuốn kèm hoa quả.
• Bữa phụ chiều: Trái cây hoặc chè đậu đen.
• Bữa tối: Cá hấp hoặc 1 bát cơm, rau luộc, cùng cà tím nấu đậu và thịt, mướp đắng xào trứng và trái cây.

Thực đơn số 5

• Bữa sáng: 1 bát yến mạch với trái cây và hạt, 1 ly sữa đậu nành.
• Bữa trưa: 1 bát cơm gạo lứt, 150g ức gà nướng, 200g rau củ luộc.
• Bữa tối: 1 bát mì ống nguyên cám, 100g cá hồi áp chảo, 200g rau củ xào.

Các lưu ý về chế độ dinh dưỡng cho người mắc bệnh tiểu đường

Người mắc bệnh tiểu đường cần lưu ý đến chế độ dinh dưỡng để duy trì mức độ đường huyết ổn định và kiểm soát các triệu chứng của bệnh. Dưới đây là một số lưu ý quan trọng về chế độ ăn uống cho người mắc bệnh tiểu đường.

Kiểm soát lượng đường trong bữa ăn

Tránh thực phẩm giàu đường như đồ ngọt, bánh kẹo, đồ uống có đường và nước ép trái cây. Thay vào đó, hãy ưu tiên thực phẩm giàu chất xơ như rau củ quả, ngũ cốc nguyên hạt và protein từ nguồn động vật hoặc thực vật.

Bổ sung đủ nước cho cơ thể

Uống đủ nước (khoảng 8-10 cốc hoặc 2-3 lít mỗi ngày), tránh đồ uống có đường, ga, cồn và chất kích thích như cà phê, rượu, bia để hỗ trợ kiểm soát đường huyết và duy trì sức khỏe.

Đa dạng thực phẩm

Đa dạng trong thực đơn để cung cấp đầy đủ chất dinh dưỡng từ rau củ quả, thực phẩm giàu chất xơ và protein từ nguồn động vật hoặc thực vật. Hạn chế thức ăn nhanh, chế biến sẵn và đồ chiên rán để giảm lượng chất béo và muối trong cơ thể.

Gói khám – Tư vấn dinh dưỡng cho người mắc bệnh tiểu đường

Dành cho người bệnh tiểu đường type 2, người mắc bệnh tim mạch, tăng huyết áp,..

Chi tiết gói khám dinh dưỡng cho người đái tháo đường

Gói khám Dinh dưỡng cho người mắc bệnh mạn tính tại Trung tâm điều trị Béo phì và Hội chứng chuyển hóa VIAM – Phòng khám chuyên khoa Dinh Dưỡng VIAM bao gồm:

• Đánh giá các chỉ tiêu nhân trắc: Cơ – Mỡ – Xương trên hệ thống máy
• Đo các chỉ số sức khỏe: Huyết áp, nhịp tim…
• Đo mật độ xương gót chân.
• Xét nghiệm công thức máu và hóa sinh máu dựa trên tình trạng sức khỏe và linh hoạt theo nhu cầu của khách hàng
• Đánh giá khẩu phần ăn thực tế hàng ngày bằng phần mềm khẩu phần độc quyền của VIAM.
• Khám và tư vấn với bác sĩ chuyên gia (100% là các Phó Giáo sư, Tiến sĩ đầu ngành).
• Có chế độ CÁ THỂ của riêng bạn.
• Được hướng dẫn Giáo dục sức khỏe với Bác sĩ dinh dưỡng cá nhân.
• Có sự hướng dẫn tập luyện phù hợp với HLV.

Lợi ích gói dịch vụ khám dinh dưỡng cho người tiểu đường

Gói dịch vụ Khám Dinh dưỡng tùy chỉnh thực đơn và lối sống giúp điều trị bệnh và cung cấp chăm sóc sức khỏe cá nhân hóa cho người bệnh.

• Tìm hiểu về khẩu phần ăn của mình đang thừa/thiếu thế nào về năng lượng, các chất sinh năng lượng, các vi chất dinh dưỡng, có phù hợp với tình trạng bệnh tiểu đường của bản thân không, để từ đó điều chỉnh chế độ ăn.
• Được các chuyên gia tư vấn cá thể để điều chỉnh chế độ dinh dưỡng cho người mắc bệnh tiểu đường phù hợp và giúp cải thiện tình trạng bệnh.
• Sở hữu bộ thực đơn cá thể được xây dựng bởi chuyên gia dinh dưỡng đầu ngành dựa trên khẩu vị của bản thân và hợp lý đối với tình trạng sức khoẻ.
• Theo dõi chi tiết trong vòng 8 tuần.

Chia sẻ về dinh dưỡng cho người mắc bệnh tiểu đường từ bác sĩ Trương Hồng Sơn

Đái tháo đường đang là căn bệnh phổ biến đối với người cao tuổi trong xã hội ngày nay. Làm thế nào để sống chung với đái tháo đường và giảm tối đa ảnh hưởng xấu của bệnh đối với sức khỏe của chúng ta? Cùng tìm hiểu thông tin qua những chia sẻ của TS. BS Trương Hồng Sơn – Viện trưởng Viện Y học Ứng dụng Việt Nam, chuyên gia tại Phòng khám Chuyên khoa Dinh dưỡng VIAM trong chương trình Trà Chiều Tâm Giao phát sóng trên kênh VTV2:

Phòng khám chuyên khoa Dinh dưỡng VIAM mong rằng bài viết này đã giúp bạn đọc hiểu thêm về cách xây dựng chế độ dinh dưỡng cho người mắc bệnh tiểu đường. Bên cạnh đó, phòng khám chuyên khoa Dinh dưỡng VIAM cung cấp dịch vụ tư vấn chế độ ăn và tập luyện hợp lý cho những người gặp phải tình trạng bệnh mạn tính như tiểu đường, huyết áp cao… Hãy liên hệ với chúng tôi qua số hotline 0935.18.39.39 hoặc 0243.633.5678 để nhận được thông tin chi tiết nhất.