Tất cả chúng ta, bất kể ai có lối sống hay mức độ vận động nào thì đều đốt cháy lượng calo hàng ngày khá tương đồng nhau. Mô hình “tiêu hao năng lượng hàng ngày bị hạn chế” cho rằng cơ thể có giới hạn về mức tiêu hao năng lượng hàng ngày. Điều này gợi ý rằng việc bạn dễ dàng tiếp cận với thực phẩm giàu năng lượng và thực phẩm siêu chế biến có thể ảnh hưởng nhiều hơn đến việc gia tăng nguy cơ béo phì so với lối sống ít vận động.
Tình trạng béo phì phổ biến hơn ở những người sống trong các khu vực kinh tế phát triển và các thành phố lớn so với những nhóm dân cư sống tại vùng nông thôn. Từ lâu, giới chuyên môn cho rằng thói quen ít vận động trong xã hội công nghiệp hiện đại là nguyên nhân chính dẫn đến tỷ lệ béo phì ngày càng gia tăng.
Tuy nhiên, một nghiên cứu mới công bố trên tạp chí PNAS đã đặt ra những nghi vấn đối với giả định này. Dựa trên dữ liệu lớn thu thập từ hàng chục quốc gia, nhóm nghiên cứu nhận thấy mức tiêu hao năng lượng hàng ngày giữa các nhóm dân cư tương đối giống nhau: nhân viên văn phòng tại Mỹ đốt cháy lượng calo gần tương đương với người chăn nuôi gia súc ở Siberia, người làm nông ở Bolivia hay nhóm săn bắt – hái lượm tại Tanzania.
Những phát hiện này cho thấy chế độ ăn uống chứ không phải mức độ hoạt động thể chất đóng vai trò quyết định hơn trong nguy cơ béo phì.
Contents
Mức năng lượng tiêu hao hàng ngày nhìn chung ổn định trên toàn cầu
Để đo lượng calo một người thực sự đốt cháy, các nhà khoa học sử dụng phương pháp Doubly Labeled Water – DLW nhằm ước tính lượng carbon dioxide thải ra. Dữ liệu phân tích được lấy từ hơn 4.000 người trưởng thành thuộc 34 nhóm dân số khác nhau trên toàn thế giới.
Sau khi hiệu chỉnh, dữ liệu cho thấy những người sống trong các quốc gia công nghiệp hóa đốt cháy năng lượng thấp hơn một chút so với những người sống ở các quốc gia ít phát triển hơn. Theo các chuyên gia, những người ở quốc gia giàu có dường như có mức tiêu hao năng lượng cơ bản thấp hơn – đây là mức năng lượng tối thiểu để duy trì sự sống khi nghỉ ngơi hoàn toàn.
Nguyên nhân của hiện tượng này chưa được làm rõ hoàn toàn. Một giả thuyết cho rằng hệ miễn dịch của người ở các vùng kém phát triển hoạt động tích cực hơn do phải đối phó nhiều với bệnh nhiễm trùng, từ đó làm tăng mức năng lượng cơ bản.
Đọc thêm tại bài viết: Cách tốt để không bị tăng cân trở lại sau khi bạn đã giảm cân thành công
Cơ thể con người có giới hạn về lượng calo có thể đốt cháy mỗi ngày
Nghiên cứu này là phần mở rộng của loạt bằng chứng ủng hộ mô hình “tiêu hao năng lượng hàng ngày bị hạn chế”.
Theo mô hình này, con người tiến hóa để duy trì mức tiêu hao năng lượng theo một khoảng nhất định mỗi ngày, gần như không thay đổi nhiều dù họ tập luyện nhiều đến đâu. Ngay cả những người vận động nhiều cũng chỉ đốt cháy calo ở mức trung bình.
Các chuyên gia khá bất ngờ khi phát hiện người du mục hay thợ săn – hái lượm, dù đi bộ 12–15 km mỗi ngày, lại có mức tiêu hao năng lượng tương đương với một nhân viên văn phòng ngồi bàn làm việc cả ngày, với cùng một kích thước cơ thể.
Những người tập luyện cường độ cao có thể đốt cháy nhiều calo trong thời gian ngắn, nhưng mức tiêu hao trung bình của họ sẽ trở về ngưỡng giới hạn theo thời gian. Ví dụ, vận động viên chạy siêu marathon có thể tiêu hao nhiều năng lượng hơn trong ngày thi đấu, nhưng không duy trì được mức này dài hạn.
Các nhà khoa học vẫn đang tìm hiểu cơ chế. Một giả thuyết cho rằng cơ thể tái phân bổ năng lượng để giữ mức sử dụng trong giới hạn. Giả thuyết khác cho rằng cơ thể giảm mức tiêu hao cho các quá trình khác như miễn dịch hay tăng trưởng để bù lại năng lượng dùng cho hoạt động thể chất.
Dù vậy, vẫn có nhiều nhà khoa học không hoàn toàn đồng tình với mô hình này và cho rằng hoạt động thể chất hoặc sự kết hợp giữa vận động và dinh dưỡng vẫn đóng vai trò quan trọng trong nguy cơ béo phì.
Việc dễ dàng tiếp cận với đồ ăn nhiều calo mới là yếu tố quyết định nguy cơ thừa cân béo phì của bạn
Các chuyên gia cho rằng việc tỷ lệ phần trăm mỡ cao ở các quốc gia công nghiệp hóa nhiều khả năng liên quan đến việc tiêu thụ calo vượt mức nhu cầu. Con người ăn nhiều calo hơn mức cơ thể có thể đốt cháy, và phần dư thừa đó chuyển thành mỡ.
Nghiên cứu này không đánh giá lượng thực phẩm tiêu thụ mà dựa trên nguyên tắc về sự chênh lệch giữa lượng calo tiêu hao và lượng calo nạp vào.
Các chuyên gia cũng nhận định tập thể dục rất quan trọng cho sức khỏe, nhưng đối với đa số mọi người, tập thể dục không đủ để kiểm soát cân nặng nếu không đi kèm điều chỉnh chế độ ăn.
Các chuyên gia dinh dưỡng cũng quan tâm đến việc liệu calo từ thực phẩm siêu chế biến có dễ tích lũy thành mỡ hơn so với thực phẩm ít chế biến hay không. Một số chuyên gia cho rằng thực phẩm siêu chế biến dễ tiêu hóa và hấp thụ hơn, trong khi quan điểm khác cho rằng những thực phẩm này khiến bạn ăn quá mức không kiểm soát vượt nhu cầu của cơ thể.
Hãy làm một phép so sánh nhỏ: ví dụ bạn có thể nạp calo từ một chiếc hamburger, khoai tây chiên và một lon Coca chỉ trong 10 phút, nhưng để đốt số calo đó, bạn phải chạy 19 km – điều mà rất ít người làm được.
Đọc thêm tại bài viết: Cách tốt để không bị tăng cân trở lại sau khi bạn đã giảm cân thành công
Điều này có ý nghĩa gì?
Nghiên cứu mới cho thấy lối sống ít vận động có thể không phải yếu tố lớn nhất làm tăng nguy cơ béo phì như những nhận định trước đây. Mặc dù việc duy trì vận động đóng vai trò thiết yếu đối với sức khỏe nhưng chế độ ăn uống cân bằng và kiểm soát năng lượng nạp vào mới là yếu tố quan trọng hơn trong việc hạn chế tăng cân quá mức.
Cùng lắng nghe thêm những chia sẻ của TS. BS. Trương Hồng Sơn – Phó Tổng thư ký Tổng hội Y học Việt Nam, Viện trưởng Viện Y học ứng dụng Việt Nam giải đáp trong video dưới đây.
Để tri ân sự tin tưởng mà quý khách hàng đã dành cho Phòng khám Chuyên khoa Dinh dưỡng VIAM thuộc Viện Y học ứng dụng Việt Nam, VIAM Clinic gửi tặng bạn Chương trình “Tri Ân Bạn Cũ – Chào Đón Bạn Mới” với những ưu đãi đặc biệt chưa từng có. Chi tiết tại đây.Thời gian: 15/12/2025 – 15/02/2026. Hãy liên hệ với VIAM Clinic nếu bạn muốn có chế độ dinh dưỡng hỗ trợ điều trị và cải thiện sức khỏe TẠI ĐÂY hoặc Hotline: 0935.18.3939 / 024.3633.5678
Ths.Bs Nguyễn Hoài Thu – Phòng khám chuyên khoa dinh dưỡng VIAM
Theo Verywell Health
