Nguy cơ thiếu hụt dinh dưỡng và cách cải thiện cho trẻ trong mùa đông

Mùa đông, với không khí se lạnh và những ngày lễ hội ấm áp, thường gợi lên hình ảnh của sự sum vầy, những bữa ăn thịnh soạn và những khoảnh khắc ấm cúng bên gia đình. Tuy nhiên, đằng sau bức tranh tưởng chừng như viên mãn ấy lại tiềm ẩn một mối nguy không nhỏ đối với sức khỏe của trẻ nhỏ: nguy cơ thiếu hụt dinh dưỡng. Đây là một thực trạng đáng báo động nhưng thường bị các bậc phụ huynh bỏ qua, cho rằng mùa đông là mùa “ăn được ngủ được”. Thực tế, đây lại là giai đoạn thử thách nhất đối với hệ miễn dịch và sự phát triển của trẻ, mà nền tảng chính là một chế độ dinh dưỡng đầy đủ và cân bằng.

Tại sao mùa đông tiềm ẩn nguy cơ thiếu dinh dưỡng ở trẻ?

Trái với suy nghĩ thông thường, mùa đông không phải là thời điểm cơ thể trẻ “nghỉ ngơi”. Ngược lại, đây là lúc cơ thể phải hoạt động tích cực hơn để đối phó với nhiều yếu tố bất lợi từ môi trường và thói quen sinh hoạt.

1. Nhu cầu năng lượng tăng cao để giữ ấm cơ thể

Khi nhiệt độ môi trường xuống thấp, cơ thể phải tiêu tốn một lượng calo đáng kể để duy trì thân nhiệt ổn định ở mức 37°C. Quá trình này được gọi là sinh nhiệt. Ở trẻ em, đặc biệt là trẻ nhỏ, tỷ lệ diện tích bề mặt da so với khối lượng cơ thể lớn hơn người lớn, khiến trẻ mất nhiệt nhanh hơn. Do đó, nhu cầu năng lượng của trẻ trong mùa đông có thể tăng từ 10-15% so với các mùa khác. Nếu chế độ ăn không cung cấp đủ lượng calo cần thiết, cơ thể sẽ buộc phải lấy năng lượng từ việc phân giải protein (cơ bắp) và lipid (mỡ) dự trữ, dẫn đến sụt cân, mệt mỏi và suy giảm sức đề kháng.

2. Sự thay đổi trong thói quen ăn uống

Tâm lý “ngại đồ lạnh” trong mùa đông khiến nhiều gia đình có xu hướng giảm bớt lượng rau xanh và trái cây tươi trong thực đơn hàng ngày của trẻ. Thay vào đó, các bữa ăn thường tập trung vào các món giàu tinh bột, chất béo và protein như các món chiên, xào, hầm, kho… để tạo cảm giác “ấm bụng” và no lâu. Mặc dù cung cấp nhiều năng lượng, nhưng chế độ ăn này lại mất cân đối, thiếu hụt nghiêm trọng các vitamin và khoáng chất thiết yếu vốn có nhiều trong rau củ quả tươi.

3. Giảm hoạt động ngoài trời và thiếu hụt vitamin D

Thời tiết lạnh giá, mưa phùn khiến trẻ em ít có cơ hội ra ngoài trời vui chơi. Hầu hết thời gian trẻ chỉ sinh hoạt trong nhà, dẫn đến việc cơ thể không được tiếp xúc đủ với ánh nắng mặt trời. Đây là nguyên nhân chính gây ra tình trạng thiếu hụt vitamin D, vì 80-90% lượng vitamin D của cơ thể được tổng hợp qua da dưới tác động của tia UVB. Vitamin D không chỉ là giúp truyền năng lượng à còn đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc điều hòa hệ miễn dịch.

4. Mùa của các bệnh truyền nhiễm

Mùa đông là đỉnh điểm của các bệnh về đường hô hấp như cảm cúm, viêm họng, viêm phế quản, viêm phổi… Khi bị ốm, trẻ thường mệt mỏi, biếng ăn, nôn trớ, và khả năng hấp thu dinh dưỡng của đường ruột cũng suy giảm. Đồng thời, cơ thể phải huy động một lượng lớn các vi chất dinh dưỡng (như vitamin C, kẽm) để chống lại tác nhân gây bệnh. Điều này tạo ra một vòng luẩn quẩn bệnh lý: Thiếu dinh dưỡng -> Hệ miễn dịch suy yếu -> Dễ mắc bệnh -> Biếng ăn, hấp thu kém -> Tình trạng thiếu dinh dưỡng càng trầm trọng.

Những vi chất trẻ dễ thiếu hụt vào mùa đông

Sự thiếu hụt dinh dưỡng trong mùa đông thường không biểu hiện rõ ràng ngay lập tức mà diễn ra một cách âm thầm, bào mòn sức khỏe của trẻ. Dưới đây là những vi chất quan trọng nhất mà trẻ có nguy cơ thiếu hụt calo.

• Vitamin D: Như đã phân tích, đây là chất dễ thiếu hụt phổ biến nhất. Thiếu vitamin D không chỉ gây ra bệnh còi xương, chậm phát triển chiều cao, mà còn làm suy yếu hệ miễn dịch, khiến trẻ dễ bị nhiễm trùng đường hô hấp tái đi tái lại. Các triệu chứng sớm có thể bao gồm trẻ hay quấy khóc, ngủ không yên giấc, ra mồ hôi trộm, rụng tóc vành khăn.
• Vitamin C: Được coi là hàng rào bảo vệ của hệ miễn dịch, vitamin C tham gia vào việc sản xuất các tế bào miễn dịch và chất chống oxy hóa, bảo vệ cơ thể khỏi sự tấn công của virus, vi khuẩn. Chế độ ăn thiếu rau xanh và trái cây tươi trong mùa đông là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến thiếu hụt vitamin C, biểu hiện qua việc trẻ dễ bị cảm cúm, thời gian ốm kéo dài, vết thương lâu lành, dễ chảy máu chân răng.
• Kẽm: Dù chiếm rất ít trong nhu cầu dinh dưỡng nhưng lại đóng vai trò then chốt trong hơn 300 enzyme của cơ thể, tham gia vào quá trình tăng trưởng, phân chia tế bào và đặc biệt là chức năng miễn dịch. Thiếu kẽm khiến trẻ biếng ăn, chậm lớn, suy giảm vị giác, và dễ mắc các bệnh nhiễm khuẩn. Kẽm và vitamin C thường hoạt động cùng nhau để tăng cường sức đề kháng.
• Sắt: Sắt là thành phần cấu tạo nên huyết sắc tố của hồng cầu, có nhiệm vụ vận chuyển oxi đi khắp cơ thể. Một chế độ ăn mất cân đối, ít thịt đỏ và rau lá xanh đậm có thể dẫn đến thiếu sắt, gây thiếu máu. Trẻ thiếu máu thường có biểu hiện da xanh xao, niêm mạc nhợt nhạt, mệt mỏi, kém tập trung, hay buồn ngủ và dễ bị hoa mắt, chóng mặt.
• Omega-3: Các axit béo này rất quan trọng cho sự phát triển của não bộ, thị giác và hệ thần kinh. Ngoài ra, chúng còn có tác dụng chống viêm, giúp giảm nhẹ các triệu chứng của bệnh hen suyễn và dị ứng, vốn thường trở nặng vào mùa đông. Omega-3 có nhiều trong các loại cá béo (cá hồi, cá thu, cá trích), nhưng đây lại là những thực phẩm chưa thực sự phổ biến trong bữa ăn hàng ngày của nhiều gia đình Việt.

Đọc thêm tại: Tăng cường sức đề kháng bảo vệ bạn khỏi bệnh tật mùa đông 

Hậu quả của thiếu hụt chất dinh dưỡng trong mùa đông

Sự thiếu hụt dù chỉ một vài chất cũng có thể khởi đầu cho một chuỗi các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng, ảnh hưởng lâu dài đến tương lai của trẻ.

• Hệ miễn dịch suy yếu: Đây là hậu quả tức thời và rõ rệt nhất. Trẻ trở thành mắc nhiều các loại bệnh tật, thường xuyên phải nghỉ học và sử dụng thuốc kháng sinh, gây ảnh hưởng đến hệ vi sinh vật đường ruột và lại càng làm giảm khả năng hấp thu dinh dưỡng.
• Ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất: Thiếu năng lượng và các vi chất cần thiết cho xương (Canxi, vitamin D) và cơ bắp (Protein, Kẽm) sẽ khiến trẻ chậm tăng cân, không đạt được chiều cao tối ưu theo lứa tuổi, thậm chí là suy dinh dưỡng, còi xương.
• Chậm phát triển trí tuệ và nhận thức: Não bộ là cơ quan cần rất nhiều năng lượng và các dưỡng chất đặc hiệu như sắt, kẽm, I-ốt, omega-3. Thiếu hụt các chất này trong những năm đầu đời có thể gây ra những tổn thương không thể phục hồi, làm giảm khả năng học hỏi, ghi nhớ, tập trung và xử lý thông tin của trẻ.
• Các vấn đề về tâm lý và hành vi: Một cơ thể không khỏe mạnh khó có thể có một tinh thần vui vẻ. Trẻ thiếu dinh dưỡng thường mệt mỏi, uể oải, ít linh hoạt, hay cáu gắt, quấy khóc vô cớ, làm ảnh hưởng đến sự tương tác xã hội và quá trình hình thành nhân cách.

Cách cải thiện chế độ dinh dưỡng của trẻ trong mùa đông

Nhận diện được nguy cơ là bước đầu tiên, nhưng hành động mới là yếu tố quyết định. Cha mẹ hoàn toàn có thể bảo vệ trẻ khỏi “cơn bão” thiếu hụt dinh dưỡng mùa đông bằng một chiến lược toàn diện và khoa học.

1. Đa dạng hóa bữa ăn cho trẻ:

Nguyên tắc vàng là đảm bảo mỗi bữa ăn của trẻ đều có đủ 4 nhóm chất: tinh bột (cơm, cháo, khoai…), chất đạm (thịt, cá, trứng, tôm, đậu…), chất béo (dầu, mỡ, bơ…), và quan trọng nhất là vitamin và khoáng chất (rau củ, trái cây).

• Tăng cường rau củ quả mùa đông: Hãy tận dụng các loại rau củ đặc trưng của mùa này như súp lơ, cà rốt, bí đỏ, khoai lang, củ cải, rau cải bó xôi… Chúng rất giàu Vitamin A, C và các chất chống oxy hóa.
• Bổ sung trái cây giàu Vitamin C: Cam, quýt, bưởi, kiwi, ổi là những lựa chọn tuyệt vời. Có thể cho trẻ ăn trực tiếp hoặc làm nước ép, sinh tố.
• Đừng quên thực phẩm giàu kẽm và sắt: Thịt bò, thịt gà, gan động vật, hải sản (hàu, tôm), các loại đậu và ngũ cốc nguyên hạt cần được đưa vào thực đơn thường xuyên.
• Nguồn cung cấp Omega-3: Cố gắng cho trẻ ăn cá  ít nhất 2 lần/tuần. Nếu trẻ không thích ăn cá, có thể tham khảo ý kiến bác sĩ về việc bổ sung dầu cá.

2. Chế biến thông minh để bảo toàn dưỡng chất:

• Ưu tiên các món súp, cháo, hầm: Các món ăn này vừa nóng hổi, dễ tiêu hóa, vừa giúp trẻ ăn được cả phần nước (hòa tan nhiều vitamin nhóm B, C) và phần cái. Đây là cách tuyệt vời để kết hợp nhiều loại rau củ, thịt, cá.
• Hạn chế đun nấu quá lâu: Vitamin, đặc biệt là Vitamin C, rất dễ bị phân hủy bởi nhiệt độ cao. Nên chế biến rau củ bằng cách hấp hoặc luộc nhanh, xào với lửa lớn.
• Kết hợp thực phẩm khéo léo: Sắt từ thực vật (rau lá xanh, các loại đậu) sẽ được hấp thu tốt hơn khi ăn cùng với thực phẩm giàu vitamin C (cam, chanh, ớt chuông).

3. Bổ sung một cách hợp lý và an toàn:

• Vitamin D: Hầu hết trẻ em, đặc biệt là ở miền Bắc Việt Nam, đều cần bổ sung Vitamin D trong mùa đông. Liều lượng dự phòng thông thường là 400-600 IU/ngày, tuy nhiên, cha mẹ bắt buộc phải tham khảo ý kiến bác sĩ để có liều lượng phù hợp với độ tuổi và tình trạng cụ thể của trẻ, tránh tự ý bổ sung gây nguy cơ ngộ độc.
• Các vi chất khác (Kẽm, Sắt, Vitamin tổng hợp…): Chỉ bổ sung khi có chỉ định của bác sĩ sau khi thăm khám và xét nghiệm. Việc lạm dụng các sản phẩm bổ sung có thể gây ra nhiều tác dụng phụ nguy hiểm.

4. Duy trì thói quen sinh hoạt lành mạnh:

• Khuyến khích vận động trong nhà: Thay vì để trẻ ngồi yên một chỗ xem TV, hãy cùng trẻ chơi các trò chơi vận động như nhảy múa, trốn tìm, yoga cho trẻ em…
• “Săn” nắng: Tận dụng những ngày mùa đông hửng nắng, cho trẻ ra ngoài trời vào khoảng thời gian từ 9-10 giờ sáng hoặc 3-4 giờ chiều để cơ thể tổng hợp Vitamin D.
• Uống đủ nước: Nhu cầu nước của trẻ không giảm đi trong mùa đông. Hãy cho trẻ uống nước ấm, sữa ấm, nước canh, súp… để giữ ấm cơ thể và đảm bảo quá trình trao đổi chất diễn ra thuận lợi.
• Ngủ đủ giấc: Giấc ngủ sâu và đủ giúp cơ thể phục hồi, tái tạo năng lượng và tăng cường chức năng của hệ miễn dịch.

Đọc thêm tại: Thiếu hụt vitamin D – vi chất quan trọng giúp xương chắc khỏe 

Kết luận

Mùa đông mang đến nhiều thách thức cho sức khỏe của trẻ nhỏ, và nguy cơ thiếu hụt dinh dưỡng là một trong những mối đe dọa âm thầm nhưng nguy hiểm nhất. Tuy nhiên, bằng sự hiểu biết, quan tâm và một kế hoạch chăm sóc khoa học, các bậc phụ huynh hoàn toàn có thể biến mùa đông thành một mùa khỏe mạnh và tràn đầy năng lượng cho trẻ. Việc đầu tư vào một chế độ dinh dưỡng đa dạng, cân bằng, kết hợp với lối sống năng động không chỉ giúp trẻ vượt qua những tháng lạnh giá mà còn là nền tảng vững chắc cho sự phát triển toàn diện cả về thể chất lẫn trí tuệ trong tương lai. Hãy để mỗi bữa ăn trong mùa đông không chỉ là để no bụng, mà còn là một liều “vắc-xin” dinh dưỡng quý giá, bảo vệ trẻ yêu khỏi bệnh tật.

Phòng khám chuyên khoa Dinh dưỡng VIAM (VIAM Clinic) thuộc Viện Y học ứng dụng Việt Nam tư vấn, cung cấp chế độ dinh dưỡng cá thể dành cho những người đang điều trị các bệnh mạn tính, trẻ nhẹ cân, suy dinh dưỡng, trẻ thừa cân béo phì, phụ nữ mang thai và cho con bú,… Hãy liên hệ với VIAM Clinic nếu bạn muốn có chế độ dinh dưỡng hỗ trợ điều trị và cải thiện sức khỏe TẠI ĐÂY hoặc Hotline: 0935.18.3939 / 024.3633.5678

Nam Anh – Phòng khám chuyên khoa dinh dưỡng VIAM