Tác động của tiêu thụ đường đến bệnh đái tháo đường: Hiểu đúng để phòng tránh

Việc tiêu thụ đường quá mức có thể gây tăng đường huyết, dẫn tới kháng insulin, tiểu đường type 2 và nhiều biến chứng nguy hiểm. Hiểu rõ cơ chế tác động và cách kiểm soát đường huyết sẽ giúp bạn bảo vệ sức khỏe hiệu quả hơn.

1. Khi ăn đường, chuyện gì xảy ra?

Khi tiêu thụ thực phẩm chứa đường, cơ thể chuyển hóa thành glucose đi vào máu, làm tăng đường huyết. Tuyến tụy sẽ tiết insulin để đưa glucose vào tế bào sử dụng hoặc dự trữ.
Nếu ăn lượng đường vừa phải, đường huyết duy trì ổn định. Nhưng khi thường xuyên nạp nhiều đường tinh luyện, đường huyết tăng nhanh, buộc tuyến tụy làm việc quá tải. Lâu dài, cơ thể có thể bị kháng insulin – nguyên nhân chính gây tiểu đường type 2.

2. Tác hại của đường huyết dao động mạnh

Đường huyết lên xuống thất thường có thể:

• Gây mệt mỏi, mất tập trung, cáu gắt.
• Tăng cân do đường dư chuyển thành mỡ.
• Làm tổn thương mạch máu, tăng nguy cơ bệnh tim, thận, giảm thị lực.
• Dẫn đến tiểu đường, hội chứng chuyển hóa và nhiều biến chứng.

3. Đường “tốt” và “xấu”

• Đường tinh luyện (bánh kẹo, nước ngọt, đường trắng): hấp thu nhanh, gây tăng đường huyết đột ngột.
• Đường tự nhiên (trái cây, sữa): hấp thu chậm hơn nhờ có chất xơ, vitamin, khoáng chất.

Dù đường tự nhiên tốt hơn, vẫn cần tiêu thụ có chừng mực, đặc biệt với người có nguy cơ rối loạn đường huyết.

4. Cách kiểm soát đường huyết hiệu quả

• Hạn chế đường tinh luyện, đặc biệt trong nước ngọt, bánh kẹo.
• Ăn nhiều thực phẩm giàu chất xơ để làm chậm hấp thu đường.
• Chia nhỏ bữa ăn, tránh nạp quá nhiều tinh bột/đường cùng lúc.
• Tập luyện thường xuyên để tăng nhạy cảm insulin.
• Kiểm tra đường huyết định kỳ nếu có tiền sử gia đình bị tiểu đường hoặc thừa cân.

Đọc thêm tại: Mùa lạnh người bệnh tiểu đường cần lưu ý gì? 

5. Đường huyết và mối liên hệ với tiểu đường

Đường huyết là lượng glucose trong máu, được insulin điều chỉnh. Người tiểu đường tuýp 1 không sản xuất insulin, tuýp 2 không phản ứng tốt với insulin. Khi đường huyết cao kéo dài, cơ thể dễ bị tổn thương thần kinh, mạch máu, tim mạch và nhiều vấn đề khác.

6. Mức đường huyết bình thường

• Lúc đói (nhịn ≥ 8 giờ): 72–99 mg/dL.
• Hai giờ sau ăn: ≤ 140 mg/dL.

Giữ mức đường này giúp giảm nguy cơ biến chứng.

7. Triệu chứng tăng đường huyết

• Giai đoạn đầu: khát nhiều, tiểu nhiều, đau đầu, mờ mắt.
• Giai đoạn kéo dài: mệt mỏi nặng, sụt cân, nhiễm trùng da/nấm, vết thương lâu lành.

Tiền tiểu đường thường không có dấu hiệu rõ ràng, dễ bị bỏ qua.

8. Nguyên nhân tăng đường huyết

Tăng đường huyết có thể xảy ra bởi nhiều nguyên nhân khác nhau, đặc biệt ở người đã được chẩn đoán mắc tiểu đường.

Khi cơ thể bị bệnh, hệ miễn dịch phải hoạt động mạnh để chống lại tác nhân gây bệnh, đồng thời các hormone căng thẳng như cortisol và adrenaline sẽ được tiết ra nhiều hơn, làm tăng nồng độ glucose trong máu.

Căng thẳng tinh thần kéo dài cũng có cơ chế tương tự, khiến đường huyết khó kiểm soát. Thói quen ăn quá nhiều thực phẩm chứa đường hoặc tinh bột tinh chế (như bánh kẹo, nước ngọt, cơm trắng, bánh mỳ trắng) làm lượng glucose trong máu tăng nhanh và duy trì ở mức cao. Thời gian đầu cơ thể chuyển đường thành mỡ tích tụ mỡ dưới da, sau đó chức năng chuyển hóa và sử dụng đường giảm đi, dẫn đến đường trong máu tồn trữ lại với nồng độ cao, và thành đái tháo đường.

Ngoài ra, quên hoặc bỏ liều insulin, thuốc điều trị tiểu đường, hoặc sử dụng thuốc khác như corticosteroid, thuốc tránh thai, một số thuốc lợi tiểu… cũng có thể làm tăng đường huyết.

Sau phẫu thuật, cơ thể thường phản ứng bằng cách giải phóng các hormone làm tăng đường để cung cấp năng lượng cho quá trình hồi phục, vì vậy mức đường huyết cũng có thể tăng cao trong giai đoạn này.

9. Chẩn đoán

Các xét nghiệm chính:

• Glucose huyết tương lúc đói: ≥ 126 mg/dL → tiểu đường; 100–125 mg/dL → tiền tiểu đường.
• Dung nạp glucose: ≥ 200 mg/dL sau 2 giờ → tiểu đường; 140–199 mg/dL → tiền tiểu đường.
• A1c: ≥ 6,5% → tiểu đường; 5,7–6,4% → tiền tiểu đường.

Chú ý: 1mmol/L glucose = 18mg/dL glucose; quy đổi từ mg/dL sang mmol/L bằng cách nhân với hệ số 0,0555, hoặc ngược lại từ mmol/l sang mg/dL (x hệ số 18 ).

10. Tác hại của đường huyết cao kéo dài

Glucose ở mức cao trở thành “chất độc chậm”:

• Làm suy yếu tế bào tuyến tụy, giảm khả năng sản xuất insulin.
• Gây biến đổi thành mạch, dẫn tới xơ vữa động mạch.
• Tăng nguy cơ biến chứng: bệnh thận, đột quỵ, nhồi máu cơ tim, mù lòa, suy giảm miễn dịch, tổn thương thần kinh, hoại tử chi.

11. Mục tiêu kiểm soát (theo ADA)

• Trước bữa ăn: 70–130 mg/dL (3,9 – <7mmol/L).
• Sau bữa ăn: < 180 mg/dL  (<10 mmol/L).

Đọc thêm tại: Người tiểu đường có nên ăn cơm?

Lời khuyên từ chuyên gia

Đường (glucose) là nguồn năng lượng thiết yếu cho hoạt động của tế bào và duy trì chức năng sống của cơ thể. Tuy nhiên, việc tiêu thụ quá nhiều, đặc biệt dưới dạng đường tinh luyện hoặc carbohydrate hấp thu nhanh, có thể làm rối loạn cơ chế điều hòa đường huyết. Khi lượng glucose trong máu liên tục ở mức cao, tuyến tụy phải tăng cường sản xuất insulin, dẫn đến tình trạng kháng insulin và rối loạn chuyển hóa.

Về lâu dài, điều này không chỉ làm tăng nguy cơ mắc tiểu đường type 2 mà còn góp phần thúc đẩy các bệnh lý tim mạch, tổn thương thận, thần kinh và thị lực. Do đó, việc duy trì chế độ ăn cân bằng, hạn chế đường tinh luyện, kết hợp với hoạt động thể chất thường xuyên và theo dõi đường huyết định kỳ là những chiến lược then chốt để bảo vệ sức khỏe chuyển hóa và phòng ngừa biến chứng.

Phòng khám chuyên khoa Dinh dưỡng VIAM (VIAM Clinic) thuộc Viện Y học ứng dụng Việt Nam tư vấn, cung cấp chế độ dinh dưỡng cá thể dành cho những người đang điều trị các bệnh mạn tính, trẻ nhẹ cân, suy dinh dưỡng, trẻ thừa cân béo phì, phụ nữ mang thai và cho con bú,… Hãy liên hệ với VIAM Clinic nếu bạn muốn có chế độ dinh dưỡng hỗ trợ điều trị và cải thiện sức khỏe TẠI ĐÂY hoặc Hotline: 0935.18.3939 / 024.3633.5678

Phòng khám chuyên khoa dinh dưỡng VIAM